ตรารับรองเกษตรอินทรีย์และอาหารปลอดภัยในประเทศไทย

• บทความ
• ผู้บริโภค
• เกษตรอินทรีย์

ในระยะแรก การตรวจรับรองมาตรฐานจะเน้นที่การรับรองผลผลิต โดยการสุ่มผลผลิตการเกษตรมาตรวจหาสารเคมีตกค้างในห้องปฏิบัติการ (เช่น ผลผลิตปลอดภัยจากสารพิษ หรือ “ผักผลไม้อนามัย” ของกรมวิชาการเกษตร) แต่การตรวจวิธีนี้ต้องใช้เวลานานและค่าใช้จ่ายสูง จึงได้มีการพัฒนาชุดเครื่องมือทดสอบแบบง่ายๆ ซึ่งใช้เวลาไม่นานและไม่แพงมากนัก (แต่ก็จะมีข้อจำกัดเกี่ยวกับความถูกต้องของผลการตรวจ และชนิดของสารเคมีการเกษตรที่สามารถตรวจได้)

ชุดทดสอบ สารเคมีตกค้างนี้ได้ทำให้เกิด ความตื่นตัวอย่างมากในการตรวจสารเคมีตกค้างในผลผลิต และได้นำมาซึ่งการพัฒนาและจัดทำมาตรฐานอีกหลายระบบ (เช่น ผลผลิตปลอดภัยจากสารพิษ ของกรมส่งเสริมการเกษตร, การรับรองระบบตรวจสอบสารพิษตกค้างในผักสด/ผลไม้สด ของกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์)

ในขณะที่ภาคราชการมุ่งที่ การพัฒนา มาตรฐานอาหารปลอดภัย โดยเน้นที่การตรวจรับรองผลผลิต ภาคเอกชน โดยการริเริ่มขององค์กรพัฒนาเอกชนได้พัฒนาระบบการตรวจรับรองเกษตรอินทรีย์ ขึ้น (สำนักงานมาตรฐานเกษตรอินทรีย์) โดยเน้นที่การตรวจรับรองการบริหารจัดการฟาร์มและผลผลิต ไม่ใช่ที่ตัวผลผลิตเท่านั้น ซึ่งเป็นไปตามแนวทางการตรวจรับรองที่ใช้ในสากล ภายใต้การผลักดันของสมาพันธ์เกษตรอินทรีย์นานาชาติ (IFOAM)

หลัง จากที่ภาคเอกชนได้ริเริ่มการพัฒนา ระบบการตรวจรับรองเกษตรอินทรีย์มาระยะหนึ่ง หน่วยงานราชการจึงได้หันมาสนใจในการพัฒนาระบบรับรองเกษตรอินทรีย์ขึ้นมาบ้าง (สถาบันพืชอินทรีย์ กรมวิชาการเกษตร)

ในขณะเดียวกัน หน่วยงานราชการที่รับผิดชอบในเรื่องอาหารปลอดภัยได้เริ่มที่จะเปลี่ยนแนวคิด ในเรื่องการตรวจรับรอง จากเดิมที่เป็นการตรวจผลผลิต มาเป็นการตรวจการบริหารจัดการฟาร์มแทน ซึ่งทำให้มีการพัฒนาระบบมาตรฐานเกษตรดีที่เหมาะสมขึ้น (เช่น เกษตรดีที่เหมาะสมสำหรับพืช โดยกรมวิชการเกษตร, การปฏิบัติที่ดี หรือ CoC ของกรมประมง และ … สำนักงานมาตรฐาน

นอกจากนี้แล้ว ยังมีความพยายามในการพัฒนามาตรฐานเกษตร ที่เฉพาะสำหรับสมาชิกในกลุ่มของตัวเอง โดยเฉพาะในหมู่องค์กรพัฒนา เช่น มาตรฐานเกษตรอินทรีย์ ขององค์กรมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ภาคเหนือ, มาตรฐานเกษตรธรรมชาติ, กสิกรรมไร้สารพิษ เป็นต้น หรือแม้แต่ซุปเปอร์มาร์เก็ตบางแห่งก็ได้พัฒนามาตรฐานและตรารับรองผลิตภัณฑ์ ของตัวเองขึ้นด้วย (เช่น วงจรคุณภาพของคาร์ฟูร)

โดยภาพ รวมแล้ว การมีระบบมาตรฐานและการตรวจรับรองสำหรับระบบเกษตรต่างๆ ในประเทศไทยน่าจะเป็นผลดีต่อผู้ผลิต เพราะอย่างน้อยก็ทำให้เกิดความแตกต่างของผลผลิต ซึ่งช่วยสร้างโอกาสทางการตลาดใหม่เพิ่มขึ้น แต่สำหรับผู้บริโภคแล้ว การมีมาตรฐานและตรารับรองหลากหลายทำให้เกิดความสับสน เพราะผู้บริโภคไม่สามารถที่จะเข้าใจถึงรายละเอียดมาตรฐานทางเทคนิค (ซึ่งที่จริงแล้ว แม้แต่นักวิชาการและเจ้าหน้าที่ราชการเองก็ยังไม่เข้าใจและสับสนในมาตรฐาน ต่างๆ)

โดยภาพรวมแล้ว สามารถแบ่งการรับรองมาตรฐานได้เป็น 2 กลุ่ม คือ (ก) เกษตรอินทรีย์-เกษตรยั่งยืน ที่เน้นในเรื่องการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และ (ข) อาหารปลอดภัย ที่เน้นในเรื่องความปลอดภัยต่อผู้บริโภค

จากการสำรวจสินค้าการเกษตรในตลาดใน กรุงเทพ โดยกรีนเนท ในช่วงเดือนเมษายน 2552 พบว่ามีการใช้ตรารับรองผลผลิตเกษตรทั้งหมด 6 ตรา ดังนี้

ตรารับรอง	มาตรฐาน	หน่วยงานรับรอง	กรอบมาตรฐาน	เริ่มปี
	เกษตรอินทรีย์	สำนักงานมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ (มกท.)	เกษตรอินทรีย์	2538
	เกษตรอินทรีย์	กรมวิชาการเกษตร  กระทรวงเกษตรและสหกรณ์	เกษตรอินทรีย์	2544
	เกษตรดีที่เหมาะสม	กระทรวงเกษตรและสหกรณ์	เกษตรดีที่เหมาะสมโดยกรมวิชาการเกษตรและ มกอช.	2546
	ปลอดภัยจากสารพิษ(บางครั้งก็เรียก “อนามัย”)	กระทรวงเกษตรและสหกรณ์	Codex’s MRL และMRL ของประเทศไทย	2526
	การรับรองระบบตรวจสอบสารพิษตกค้างในผักสด/ผลไม้สด	กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์กระทรวงสาธารณสุข	มีระบบการตรวจวิเคราะห์สารพิษตกค้างของผลผลิตผักสดและผลไม้	2542
	วงจรคุณภาพ	คาร์ฟูร์	ความปลอดภัยของอาหาร ที่จำหน่ายในคาร์ฟูร์	2543
	เกษตรอินทรีย์	องค์กรมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ภาคเหนือ (มอน.)	เกษตรอินทรีย์	2540
	เกษตรธรรมชาติ	กรมการศึกษานอกโรงเรียน กระทรวงศึกษาธิการ	เ๋กษตรธรรมชาติ	—